ඔටිසම් ගැන දැන ගනිමු..

ඔටිසම් රෝගය, Autism Spectrum Disease (ASD) ලෙසද හැඳින්වේ. එය සංකීර්ණ, ජීවිත කාලය පුරා පවතින රෝග තත්ත්වයක් වන අතර දුර්වල සමාජ කුසලතා, කථන හා වාචික නොවන සන්නිවේදනය සහ සීමා සහිත (Restrictive) නැවත නැවත සිදු කරන (Repetitive) හැසිරීම් වැනි ලක්ෂණ සහිත පුළුල් පරාසයක් පුරා විහිඳී ඇති රෝගයකි.

ASD වල බලපෑම සහ රෝග ලක්ෂණ වල බරපතලකම එක් එක් පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. සාමාන්‍යයෙන් ළමුන් තුළ ASD රෝග නිර්ණය කරනු ලබන්නේ අවුරුදු 2-3 ක් පමණ වයසේදී වඩාත් පැහැදිලිව පෙනෙන රෝග ලක්ෂණ (Sign) ඇසුරිනි . නමුත් ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන සමහර දරුවන් සාමාන්‍යයෙන් මුල් ළමා කාලය දක්වා සාමාන්‍ය වර්ධනයක් පෙන්වන නමුත් එක් අවස්ථාවකදී හැකියාවන් වර්ධනය වීම නතර වීම හෝ පෙර සිට පැවති හැකියාවන් හීන වී යාම සිදු විය හැක.ඇතැම් වර්ධන දුර්වලතා මුල් කාලයේදීම ඇතිවිය හැකි අතර සාමාන්‍යයෙන් වයස මාස 18 ක් පමණ වනවිට හඳුනාගත හැක .

CDC අනුව ළමුන් 59 දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙකුට ඔටිසම් රෝගය වැළඳී ඇතැයි ගණන් බලා තිබේ. ඔටිසම් ආබාධය ගැහැණු ළමයින්ට වඩා පිරිමි ළමුන් අතර තුන් හතර ගුණයකින් වැඩිය. ASD ඇති බොහෝ ගැහැනු ළමයින් පිරිමි ළමයින්ට සාපේක්ෂව රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කිරීම අඩුය. ඔටිසම් රෝගයේ බරපතලකම හා සංයෝජනයන් පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. ඔටිසම් සහිත දරුවන්ගේ හැකියාවන් සහ ලක්ෂණ විශාල පරාසයක් තුල පැතිරී ඇත. දරුවන් දෙදෙනෙකු එකම ආකාරයකින් පෙනී සිටීම හෝ එකම හැසිරීම් පෙන්වනු නොලබයි. රෝග ලක්ෂණ ඉතා කුඩා ප්‍රමාණයක සිට උග්‍ර තත්ත්වයක් දක්වා වෙනස් විය හැකි අතර කාලයත් සමඟ බොහෝ විට වෙනස් වේ.

කාණ්ඩ:-

ඔටිසම් හි ලක්ෂණ කාණ්ඩ දෙකකට වෙන් කල හැක.

1. සමාජීය අන්තර්ක්‍රියා සහ සන්නිවේදන ගැටළු -

සාමාන්‍යයෙන් පසුගාමී සංවාදයීය දුෂ්කරතා, රුචිකත්වයන් විදහා පෙන්වීම, හැඟීම් බෙදා ගැනීම, අක්ෂි සම්බන්ධතා (Eye contact) සහ මුහුණේ ඉරියව් වැනි සමාජ සම්බන්ධතා තේරුම් ගැනීමට හෝ ඒවාට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට ඇති අපහසුතා, සබඳතා වර්ධනය කිරීමේ/ පවත්වාගෙන යාමේ/ අවබෝධ කර ගැනීමේ දුර්වලතාවන් (මිතුරන් ඇති කර ගැනීමේ දුර්වලතාවයන්) සහ වෙනත් ලක්ෂණ අයත් වේ.

2. සීමිත (Restricted) සහ නැවත නැවත නැවත සිදු කිරීමේ හැසිරීම් රටා, රුවිකත්වයන් සහ ක්‍රියාකාරකම් -

and flapping පාදයේ ඇඟිලි වලින් ඇවිදීම, සෙල්ලම් බඩු සමඟ අසාමාන්‍ය ආකාරයකින් සෙල්ලම් කිරීම (කාර් පෙලගැසීම හෝ වස්තූන් පෙරළීම වැනි), ඔහු/ඇයටම වෙන් වූ වෙනස්ම ආකාරයකින් කථා කිරීම (අමුතු රටා භාවිතා කිරීම හෝ "Scripting"කළ හැකි පුරුද්දක් පෙන්වීම) පුරෝකථන කල හැකි චර්යාවන් සහ සැලැස්මන් සඳහා සැලකිය යුතු අවශ්‍යතාවයක් තිබීම, ඒ හා සමාන වයස්ගත දරුවකු හා සසඳන විට අසාමාන්‍ය වූ ක්‍රියාකාරකම් කෙරෙහි දැඩි උනන්දුවක් දැක්වීම, අසාමාන්‍ය හෝ ආන්තික ආකාරයකින් සංවේනයන් අත්විඳීම (වේදනාව/ උෂ්ණත්වය කෙරෙහි සංවේදීතාවයේ උදාසීනත්වයක් දැක්වීම, අධික ලෙස සුවඳ දැනීම, අධික ලෙස වස්තූන් ස්පර්ශ කිරීමට ඇති රුචිකත්වය, විදුලි පහන් සහ චලනය කෙරෙ

හි ඇති ඇල්ම, අධික ශබ්දයන් ඇති වූ විට ආසාමාන්‍ය හැසිරීමක් දැක්වීම) සහ වෙනත්.

ASD හි දරුණු බව අනුව පවතින මට්ටම්:-

එම ලක්ෂණ අනුව, ඔටිසම්හි බරපතලකම අනුව ප්‍රධාන මට්ටම් තුනකට වර්ග කර ඇත.

පළමු මට්ටම - සහාය අවශ්‍ය වේ

සමාජ හා සන්නිවේදනයේ සැලකිය යුතු දුර්වලතා ඇති කරයි. සමාජ අන්තර්ක්‍රියා ආරම්භ කිරීමේ දුෂ්කරතා සහ අන් අයගේ සමාජ ප්‍රකාශයන්ට සාමාන්‍ය නොවන හෝ අසාර්ථක ප්‍රතිචාර දක්වයි. සමාජ අන්තර්ක්‍රියා කෙරෙහි ඇති උනන්දුව අඩු වී ඇති බවක් පෙනෙන්නට තිබේ. නිදසුනක් වශයෙන්, පූර්ණ වාක්‍යයකින් කථා කිරීම මඟින් සන්නිවේදනයේ යෙදිය හැකි නමුත් අන් අය සමඟ නිතර නිතර කතාබහ කිරීම අසාර්ථක වන අතර මිතුරන් ඇති කර ගැනීමට දරන උත්සාහයන් අසාමාන්‍ය හා අසාර්ථක වේ.

සීමිත හා නැවත නැවත සිදු කරන හැසිරීම් රටාවන්හි නම්‍යශීලී නොවන බවක් දැකිය හැකි අතර ක්‍රියාකාරීත්වයට සැලකිය යුතු බාධාවක් ඇති කරයි. ක්‍රියාකාරකම් අතර හුවමාරුවීමේ දුෂ්කරතාවක් පෙන්වයි. සංවිධානයේ හා සැලසුම් කිරීමේ ගැටළු හා බාධා ඇත.

දෙවන මට්ටම - සැලකිය යුතු සහායක් අවශ්‍ය වේ

සමාජ හා සන්නිවේදනයේ වාචික හා වාචික නොවන සමාජ සන්නිවේදන කුසලතාවන්හි කැපී පෙනෙන ඌනතා දක්නට ලැබේ; ආධාරක තිබියදීත් සමාජ දුර්වලතා පෙනෙන්නට තිබේ; සමාජ අන්තර්ක්‍රියා වල සීමිත ආරම්භයක් දැක්වීම සහ අන් අයගේ සමාජ ප්‍රකාශයන්ට අඩු හෝ අසාමාන්‍ය ප්‍රතිචාර දැක්වීම්, නිදසුනක් වශයෙන්, සරල වාක්‍ය කථා කරන, අන්තර්ක්‍රියාකාරිත්වය පටු විශේෂ අවශ්‍යතාවන්ට පමණක් සීමා වී ඇති අතර, අසාමාන්‍ය සන්නිවේදන රටා

ඇත.

සීමිත හා නැවත නැවත සිදු කරන හැසිරීම් රටාවල නම්‍යශීලී බව, වෙනස්වීම් සමඟ කටයුතු කිරීමට අපහසු වීම හෝ වෙනත් සීමිත / නැවත නැවත සිදු කරන හැසිරීම් නිරීක්‍ෂකයාට පැහැදිලිව පෙනෙන අතර විවිධ සම්බන්ධතා හි ක්‍රියාකාරිත්වයට බාධා කරයි. අවධානය හෝ ක්‍රියා

ව වෙනස් කිරීමට නොහැකියාව හෝ දුෂ්කරතා.

තුන්වන මට්ටම - ඉතා සැලකිය යුතු සහායක් අවශ්‍ය වේ

සමාජ අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වයේ සහ සන්නිවේදනයේ දී වාචික හා වාචික නොවන සමාජ සන්නිවේදන කුසලතාවන්හි බරපතල ඌනතාවයන් හා ක්‍රියාකාරීත්වයේ දැඩි දුර්වලතා ඇති කරයි, සමාජ අන්තර්ක්‍රියා සඳහා ඉතා සීමිත ආරම්භයක් ඇති අතර අන් අයගේ සමාජ ප්‍රකාශයන්ට අවම ප්‍රතිචාර දක්වයි. නිදසුනක් වශයෙන්, පැහැදිලිව කථා කල හැකි වචන ස්වල්පයක් ඇති පුද්ගලයෙක් අන්තර්ක්‍රියා ආරම්භ කරන්නේ කලාතුරකිනි, ඔහු හෝ ඇය එසේ කරන විට, අවශ්‍යතා සපුරාලීම සඳහා අසාමාන්‍ය ප්‍රවේශයන් ලබා දෙන අතර ඉතා සෘජු සමාජ ප්‍රවේශයන්ට පමණක් ප්‍රතිචාර දක්වයි.

සීමිත හා නැවත නැවත සිදු කරන හැසිරීම් රටාවන්හි නම්‍යශීලී බව, වෙනස්වීම් සමඟ කටයුතු කිරීමට ඇති දුෂ්කරතාවය හෝ වෙනත් සීමිත / නැවත නැවත සිදු කරන හැසිරීම් සියලු ක්ෂේත්‍රවල ක්‍රියාකාරිත්වයට කැපී පෙනෙන ලෙස බාධා කරයි. අවධානය හෝ ක්‍රියාව වෙනස් කිරීමේදී ඒ සඳහා විශාල පීඩාවක් හෝ දුෂ්කරතාවයක් දක්වයි.

අවධානම් සාධක සහ හේතු

ASD හි හේතු පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් තවමත් නොමැත. දරුවෙකුගේ ජාන හෝ පාරිසරික සාධක ඇතුළුව ඔටිසම් රෝගයට සාධක කිහිපයක් හේතු වේ. ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන පවුලේ සාමාජිකයෙකු සිටී නම් දරුවෙකු ඔටිසම් රෝගයට ගොදුරු වීමේ වැඩි අවදානමක් ඇත. පර්යේෂණයන් මඟින් පෙන්වා දී ඇත්තේ එය දුර්වල දෙමාපිය සම්බන්ධතා නිසා ඇති නොවන බවත් එය එන්නත් මඟින් ඇති නොවන බවත්ය.

ඔටිසම් රෝගයේ වර්ධනයට සාධක කිහිපයක් බලපාන අතර, එය බොහෝ විට අසාමාන්‍ය සංවේදීතාවන් සහ ආමාශ ආන්ත්‍රික ආබාධ, නින්දේ ආබාධ වැනි රෝගාබාධ, කලබල වීම, මානසික අවපීඩනය

සහ අවධානය යොමු කිරීමේ ගැටළු වැනි මානසික සෞඛ්‍යය ආශ්‍රිත තත්ත්වයන් සමඟද සම්බන්ධතාවක් පෙන්වයි.

ඔටිසම් රෝග ලක්ෂණ අඩු කිරීම සහ ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන පුද්ගලයින් සහ ඔවුන්ගේ පවුල්වල ජීවන තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා මුල් රෝග විනිශ්චය සහ ප්‍රතිකාර වැදගත් වේ. ඔටිසම් රෝගය සඳහා වෛද්‍ය පරීක්ෂණයක් නොමැත. එකම වයසේ සිටින අනෙක් දරුවන් හා සැසඳීමේදී දරුවා කතා කරන ආකාරය හා ක්‍රියා කරන ආකාරය නිරීක්ෂණය කිරීම මත පදනම්ව එය හඳුනා ගැනේ. පුහුණුව ලත් වෘත්තිකයන් සාමාන්‍යයෙන් ඔටිසම් රෝග විනිශ්චය කරන්නේ දරුවා සමඟ කතා කිරීමෙන් සහ දෙමාපියන්ගේ සහ වෙනත් රැකබලා ගන්නන්ගේ ප්‍රශ්න ඇසීමෙනි.

රෝග පාලනය හා වැළැක්වීමේ මධ්‍යස්ථාන (CDC) කුඩා දරුවන් තුළ ASD සඳහා අවධානම් සාධක හඳුනා

ගෙන ඇත.

• වයස මාස 12 වන විටත් ඔහුගේ / ඇයගේ නමට ප්‍රතිචාර නොදැක්වීම.

• වයස මාස 14 වන විට වන විවිධ වස්තූන් පෙන්වීමට සැලකිල්ලක් නොදැක්වීම

• වයස මාස 18 ක් වන විට “මවාපෑම” සිදුකරන ක්‍රීඩා නොකිරීම.

• අක්ෂි සම්බන්ධතා වළක්වා ගැනීම හෝ තනිව සිටීමට කැමැත්තක් දැක්වීම

• සුළු වෙනස්කම් වලින් කලබල වීම.

• ඔවුන්ගේ දෑත් පෙරළීම, ඔවුන්ගේ දෙපා ශරීරය වටා කැරකවීම.

• සුවඳ, රසය, හැඟීම සහ / හෝ පෙනුමට අසාමාන්‍ය හා සමහර විට දැඩි ප්‍රතිචාර දැක්වීම.

දරුවෙකු ඔටිසම් රෝගයේ ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි යන දැඩි කනස්සල්ලක් තිබේ නම්, රෝග විනිශ්චය ඇගයීමක් සිදු කළ යුතුය. මෙය සාමාන්‍යයෙන් සෞඛ්‍ය සේවා සැපයුම්කරුවෙකු විසින් කරනු

ලබන දරුවා සමඟ පරීක්ෂණයක් සහ ක්‍රීඩා මත පදනම් වූ පරීක්ෂණයක් සිදු කරයි.

ඔටිසම් රෝගයට තනි ප්‍රතිකාරයක් නොමැත. ප්‍රතිකාර සඳහා Applied behaviour analysis (ABA) ලෙස හඳුන්වන තීව්‍ර නිපුණතා ගොඩනැගීම සහ ඉගැන්වීමේ අධ්‍යාපන සැසි සහ තවත් බොහෝ අන්තර්ක්‍රියාකාරී, ළමා කේන්ද්‍රීය චර්යා ප්‍රතිකාර ඇතුළත් වේ. ප්‍රතිකාර වලට අමතරව, ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන සිසුන්ට උපකාර කිරීම සඳහා විධිමත් හා විශේෂ අධ්‍යාපන පන්ති කාමර වෙන් කළ හැකිය. ඔටිසම් රෝගයෙන් පෙළෙන බොහෝ සිසුන්ට දවස ස්ථාවර හා පුරෝකථනය කළ හැකි නම් වඩා හොඳින් ක්‍රියා කළ හැකිය

කෙසේ වෙතත්, ASD රෝගයෙන් පෙළෙන බොහෝ දරුවන් ස්වාධීන, ඵලදායී හා තෘප්තිමත් ජීවිත ගත කරති.

References:-

https://www.psychiatry.org/patients-families/autism/what-is-autism-spectrum-disorder

https://www.autismspeaks.org/what-autism

https://www.autism.org.uk/advice-and-guidance/what-is-autism

හසිනි ද සිල්වා